ҒЫЛЫМИ-ТІЛТАНЫМДЫҚ АЛАҢДАР

Тілтанымдық
мектептер
Мақсаты:
Қазақ ғылымындағы өзіндік мектебі қалыптасқан, ғылыми теориялық ізденіс зерттеулері басқа да үлкен зерттеулерге мұрындық болған, қазақ тілтанымында белгілі бір бағытты, арнаны, әдісті қалыптастырған үлкен ғалымдардың мұрасын тілтанушылар мен филологтар арасында, сондай-ақ барлық қазақ тіліне қызығушы қауымдастық арасында насихаттау арқылы, біріншіден, ғалымның мұрасындағы қазіргі тіл білімі үшін өзекті мәселелерге жауап беретін контентті анықтау, пайдалану, екіншіден, осы шара өнімдерін пайдаланушылар мен осы шараға тікелей қатысушылардың, қоғамның лингвистикалық мәдениетін көтеруге жұмыс жасау. Бір сөзбен айтқанда, тіл білімі институтында анықталған барлық ғылыми білімдер жүйесін жас мамандарға жеткізу арқылы дәстүр сабақтастығын қамтамасыз ету.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: НЫҒМЕТ САУРАНБАЕВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ЕРБОЛ ЖАНПЕЙІСОВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: АХМЕДИ ЫСҚАҚОВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ҚҰЛМАТ ӨМІРӘЛИЕВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ҚАЙЫРБОЛАТ ЕСЕНОВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ШОРА САРЫБАЕВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ЖАМАЛ МАНКЕЕВА»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ӨМІРЗАҚ АЙТБАЕВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: НҰРГЕЛДІ УӘЛИ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: БАБАШ ӘБІЛҚАСЫМОВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: АЙМАНГҮЛ АЛДАШ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ҒҰБАЙДОЛЛА АЙДАРОВ»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: КӨБЕЙ ХҰСАЙЫН»
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: НЫҒМЕТ САУРАНБАЕВ»
Қазақ ССР Ғылым Академиясының академигі, филология ғылымының тұңғыш докторы, профессор, қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушылардың бірі, аса көрнекті ғалым Нығмет Тінәліұлы Сауранбаевтың өмір жолы мен ғылыми мұрасын дәріптеу.
Ғалым мектепке арналған оқулықтардан бастап, қазақ тілінің жүйелі оқытылуына, ғылыми тұрғыдан зерттелуіне тер төккен ғалымдардың бірегейі. Тіл білімінің барлық салаларына, атап айтқанда: лексикология, терминология, диалектология, лексикография, тіл тарихы, т.б. қалам тартып, тыңғылықты зерттеулер жүргізді.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ЕРБОЛ ЖАНПЕЙІСОВ»
Тіл білімінің тарланы, профессор, филология ғылымдарының докторы Ербол Жанпейісовтың ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау, таныстыру.
Профессор Ербол Жанпейісов қазақ тілінің этимологиясын, сөзжасамы мен функционалды грамматикасын ғылыми пән ретінде дамытуға зор үлес қосты.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: АХМЕДИ ЫСҚАҚОВ»
Көрнекті тіл маманы, ҚазКСР ҒА корреспондент мүшесі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, филология ғылымдарының докторы, профессор Ахмеди Ысқақовтың ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау.
Орта мектеп пен жоғары оқу орындарына арнап оқулықтар, екі жүзден астам ғылыми мақала, монографиялық еңбектер жазды. Қазақ тілінің лексикографикалық, графикалық, пунктуациялық, орфографиялық, терминологиялық жүйелерін қалыптастыруға атсалысты. Ғалымның 20 жылға жуық жазған «Қазіргі қазақ тілі. Морфология» атты оқу құралы қазақ грамматикасы туралы бас кітапқа айналды.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ҚҰЛМАТ ӨМІРӘЛИЕВ»
Көне түркі жазба ескерткіштері мен одан кейінгі дәуірлердегі XV-XIX ғғ. мәтіндерді түгендеп, оларды тарихи, әдеби және тілдік тұрғыдан талдап, сүбелі ғылыми еңбектер жазған тіл білімі маманы, филология ғылымдарының кандидаты Құлмат Өмірәлиевтің ғылыми мұрасын насихаттау, дәріптеу, таныту.
Ғалым қазақ тілінің грамматикасы, тіл тарихы, емле, қазақ поэзиясының тілі, көне дәуір ескерткіштері, текстология, этимология, қазақ тілі мен әдебиеті мәселелеріне қоса қоғамтану мәселелеріне де батыл қалам тартқан, Абайға дейінгі қазақ поэзиясының алыбы Дулат Бабатайұлын бүгінгі таным төріне шығарған зерттеуші.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ҚАЙЫРБОЛАТ ЕСЕНОВ»
ҚР Ұлттық ғылым академиясының Тіл білімі институтында филология ғылымдарының докторы, бөлім меңгерушісі болған, аса көрнекті ғалым Қайырболат Есеновтың өмір жолы мен ғылыми мұрасын дәріптеу.
Ғалым мектепке арналған қазақ тіл білімі синтаксисінде күрделенген сөйлемдер категориясы теориясының негізін қалады.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ШОРА САРЫБАЕВ»
Тіл білімі маманы, филология ғылымдарының докторы, профессор. ҚР ҰҒА-ның корреспондент мүшесі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері 1954-1995 жылдары А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы бөлімінің меңгерушісі (1954-1960, 1967-1995 жылдары), институт директорының орынбасары қызметтерін атқарған Шора Сарыбаевтың ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау, таныстыру.
Ғылыми зерттеу еңбектері диалектология, морфология, лексикология, лексикография, библиография, тіл тарихы, аударма, есімнама, алтаистика мәселелеріне арналған.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ЖАМАЛ МАНКЕЕВА»
Филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР БҒМ ҒК А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, лексикология бөлімінің меңгерушісі 2000 жылдан – диссертациялық кеңестің ғалым хатшысы, 2001 жылдан – лингвистикалық басылым «Тілтаным» журналының жауапты редакторы Жамал Манкееваның ғылыми жолын насихаттау.
Тіл білімінің барлық салаларына, атап айтқанда: түркітану, тарихи морфология, тарихи лексикология, этнолингвистика, линкгвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика, көркем мәтін лингвистикасы, лексикография саласында тыңғылықты зерттеулер жүргізді.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ӨМІРЗАҚ АЙТБАЕВ»
Филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА Академигі, Халықаралық қазақ тілі қоғамының президенті Өмірзақ Айтбайұлының өмір жолы мен ғылыми мұрасын дәріптеу.
Ғылыми зерттеулерінің негізгі бағыты: қазақ терминологиясының практикалық мәселелері. Бұдан басқа аудармадағы фразелогиялық құбылысқа, тіл білімінің мәселелеріне, қазақтың сөздерін зерттеуге, терминология саласын дамытуға зор үлес қосты.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: НҰРГЕЛДІ УӘЛИ»
Көрнекті тіл маманы, филология ғылымдарының докторы, профессор қазіргі таңда Тіл мәдениеті бөлімінің бас ғылыми қызметкері, Нұргелді Уәлидің ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау.
ҚР мемлекеттік қызметшісінің тілдік портфелі. Фонетикалық курс авторларының бірі. 200-ден астам ғылыми және ғылыми көпшілік мақаласы жарыққа шықты. Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында «Қазақ әдеби тілі сөздігінің» нұсқаулығын жасап, жалпы редакциясын басқарды. Н. Уәли өз зерттеулерінде қазақ сөз мәдениетін нормативтік, коммуникативтік, прагматикалық және когнитивтік, лингвомәдени, лингвоэкологиялық тұрғыдан қарастырып, оның теориялық пән ретіндегі концептуалдық негіздерін айқындады. Сондай-ақ сөздің коммуникативтік сапаларын объективті түрде бағалаудың және тілдік нормаларды кодификациялаудың ғылыми негіздерін ұсынды.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: БАБАШ ӘБІЛҚАСЫМОВ»
Түркітанушы ғалым, Тіл тарихы бөлімінің бас ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының докторы, профессор Б.Әбілқасымовтың ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау.
Негізгі ғылыми еңбектері қазақ әдеби тілінің тарихын зерттеуге арналды. Ғалымның Қазақ әдеби тілі, алғашқы қазақ газеттерінің тілі жөніндегі монографиялары қазақ әдеби тілі тарихы үшін аса қажетті еңбектердің қатарына жатады. Онда «Түркістан уәлаяты» мен «Дала уәлаяты» газеттерінің, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбайұлы шығармаларының тілі талданып, олардың қазіргі әдеби тіліміздің бастау көзі болып саналатындығы ғылыми тұрғыда дәлелденді. Әбілғазы баһадүрдің «Шежіре-И Түрік» кітабының зерттелу тарихына шолу жасап, ондағы тұрақты сөз тіркестерін тілдік тұрғыдан талдады.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: АЙМАНГҮЛ АЛДАШ»
Тіл білімі маманы, филология ғылымдарының докторы, профессор Аймангүл Алдаштың ғылыми жолын дәріптеу, насихаттау.
Ғалым сөз мәдениеті, қазақ орфографиясы, қазақ аударматануы, қазақ әдеби тілінің функционалдық стилистикасы, лингвомәдениеттану мәселелерінің теориясы мен практикасы, мемлекеттік тілді оқыту әдістемесінің теориясы мен практикасын қалыптастыруға атсалысты.. Тіл білімінің түрлі мәселелеріне арналған 200-ден аса ғылыми мақаланың авторы. Ғылым кандидаттары мен философия докторын (PhD) дайындады.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: ҒҰБАЙДОЛЛА АЙДАРОВ»
Филология ғылымдарының докторы. Қазақстанның еңбек сіңірген ғылыми қайраткері Ғұбайдолла Айдаровтың ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау, таныстыру.
Ғұбайдолла Айдаровтың 250-ден астам ғылыми-зертхана еңбегі және 10 монографиясы жарық көрді. Ғылыми-зертхана еңбектері негізінен түркі жазба ескерткіштерін зерттеуге арналды. Ғылыми еңбектерінде көне түркі ескерткіштерінің мәтіндері қазіргі графика бойынша транскрипцияланып, олардың тілі лингвистикалық тұрғыдан жан-жақты талданды. Ескерткіштер тілінің қазіргі қазақ тіліне жақындығы зерттелді.
«ТІЛТАНЫМДЫҚ МЕКТЕП: КӨБЕЙ ХҰСАЙЫН»
Тіл білімінің тарланы, филология ғылымдарының докторы, профессор, Тіл білімі институтының директоры (1995–2009) Көбей Хұсайынның ғылыми мұрасын дәріптеу, насихаттау.
Ғалымның еңбектері қазақ тілінің лексикология, фонетика, фоносемантика, лексикография салаларының теориялық мәселелеріне, терминология, мемлекеттік тілдің қолданылуы мен қазақ тіл білімінің тарихына арналды. «Звукоизобразительность номинации в казахском языке», «Проблемы фоносемантической деривации», «Дыбысбейнелеуіштік теориясының негіздері», «Қазақ-ағылшын фразеологиялық сөздігі», «Қазақша-ағылшынша лингвомәдени лексика сөздігі», «Дыбыс-звук, мағына-значение, сөз-слово» атты кітаптары халықаралық танымалдыққа ие болды.